هیدروپونیک چیست
08
جولای

هیدروپونیک چیست ؟ کاربردها و فواید گلخانه‌های هیدروپونیک

هیدروپونیک یا آب‌کشت، یکی از روش های خلاقانه تولید محصولات کشاورزی بدون خاک و سم و با کم ترین نیاز به آب (با استفاده از محلول مغذی) است. در ایران، ده ها گلخانه به این روش راه اندازی شده و هزاران نفر به صورت مستقیم و غیر مستقیم مشغول به کار هستند. با این روش، در هر نقطه ای از ایران می توان هر محصول کشاورزی را بدون توجه به اقلیم و نوع خاک، برداشت کرد. با این روش، می توان اشتغال زایی خوبی داشت و از هر مکانی برای  تولید محصولات کشاورزی که نیاز روز افزون جمعیت ایران در عصر ۱۴۰۰ است، بهره برد.

گیاهان، مثل دیگر جانداران، بی احساس، بی تحرک و تک بعدی نیستند و شعور و احساس دارند. برقراری  ارتباط با گیاهان در رشد و نمو آن ها اهمیت دارد. گیاهان، دارای سیستم عصبی، حافظه و تحرک و احساس بوده و قابلیت تبدیل عناصر به یکدیگر و خلق عناصر را دارا می باشند. باید با گیاهان حرف زد و با روش های خلاقانه، تولید ان ها را با هزینه کم و در مکانی کوچک، افزایش داد. این کار، نیاز به مهارت دارد

این گزارش مصور و جذاب با اطلاعات خوب را بخوانید و به دوستان خود نیز انتقال دهید. منتظر نظرات و دیدگاه های متخصصان کشاورزی و کارآفرینان عرصه HYDROPONIC‌ هستیم.

با ما همراه باشید.

هیدروپونیک یعنی چی؟

اصطلاحی در علم باغداری است که به روشی در صنعت کشاورزی مدرن امروز جهان اشاره می کند که گیاه، به جای آنکه مثل روش سنتی همیشگی، در خاک، رشد و نمو پیدا کند، در سیالی از محلول های غذایی قرار می گیرد تا بستر هماهنگی جهت رشد گیاه به صورت هیدروپونیک (HYDROPONIC) فراهم  شود.

در روش های گلخانه ای، کشت به این روش، محبوبیت زیادی پیدا کرده است و در ۳۱ استان کشور نیز، هزاران نفر در این حوزه مشغول به کار هستند. تولید گلخانه ای، نه به فصل ارتباط دارد و نه به تغییرات آب و هوایی. هدر  رفت محصول کم می شود و می توان با استقرار فناوری، اثربخش تولید را ارتقا داد. روش هیدرپونیک مثل هر روش گلخانه ای، دارای معایب و فوایدی است که باید در نظر داشت.

این که آیا هر گیاه یا محصولی را در هر اقلیمی می توان به روش هیدروپونیک تولید کرد، موضوعی است که نیاز به کار مطالعاتی و امکان سنجی (FEASIBILITY STUDY) دارد. مثلا تولید هیدروپونیک توت فرنگی، گوجه فرنگی، خیار و فلفل و گیاهان برگی مثل کاهو، بازدهی خوبی دارد.

در روش هیدروپونیک ،  آلودگی خاک، مشغله ذهنی گلخانه دار نیست و نیازی به ضد عفونی نخواهد بود. چون آب به صورت چرخشی در حرکت است، در مصرف آب صرفه جویی شده و هزینه تمام شده تولید،‌ کاهش پیدا می کند. این یک فرصت خوب برای استان هایی با بحران کم آبی مثل یزد و سمنان است. ریشه گیاه، در معرض هوا قرار داشته و قطعا، منفعت تولید را به همراه خواهد داشت.

آن چه در  تولید به روش هیدروپونیک اهمیت دارد، لوله کشی به منظور آبرسانی است که همین صرفه جویی در منابع آب، هزینه تمام شده سرمایه گذاری و بازدهی تولید را ارتقا می دهد. مشاوره با متخصص کشاورزی جهت طراحی و استقرار گلخانه هیدروپوینک، اهمیت فراوان دارد.

حتما بخوانید : تراریخته چیست ؟ بخوریم یا نخوریم ؟ پاسخ به سوالات متداول

این روش، شامل تکنیک های شش گانه است که عبارتند از:

  • روش نوار غذایی یا NFT
  • روش شناوری
  • روش هواکشت
  • روش سیستم مویینگی
  • روش سیستم قطره ای
  • روش غوطه روی یا DWC

در کلیه روش های شش گانه فوق الذکر، بستر کشت گیاه، حالت خنثی دارد و هیچ ماده  مغذی در آن نیست. لذا، تغذیه گیاه توسط محلولی که از پیش تهیه شده است، انجام می گردد و البته برخی از این روش ها نیز به نسبت هدف تولید و بزرگی گلخانه و انتظار کشت و برداشت، با هم ترکیب می شود و سیستم های ترکیبی را در روش هیدروپونیک ، خلق می کند. روش محبوب آکوا پوینک، تکنیکی است که برای پرورش ماهی و گیاه به صورت توامان (SIMULTANEOUSLY) انجام می شود.

در سیستم «ورمی پونیک»، به جای ماهی، از کرم استفاده می شود.

روش ورمی  پونیک

(روش ورمی  پونیک)

تولید طالبی به روش بدون خاک

(تولید طالبی به روش بدون خاک)

تولید گیاه دارویی سنبل الطیب به روش هیدوپونیک

(تولید گیاه دارویی سنبل الطیب به روش هیدروپونیک )

با لوله پلیکا و برخی ابزار  ساده می توانیم در خانه، سیستم پروش  سبزی را راه اندازی کرد

(با لوله پلیکا و برخی ابزار  ساده می توانیم در خانه، سیستم پروش  سبزی را راه اندازی کرد)

تصویر شیر فلکه هایی که برای کنترل  میزان آب ورودی به کانال کشت هیدروپونیک لازم دارید

(تصویر شیر فلکه هایی که برای کنترل  میزان آب ورودی به کانال کشت هیدروپونیک لازم دارید)

تولید سبزی عید نوروز با روش میکرو گرین

(تولید سبزی عید نوروز با روش میکرو گرین (MICRO GREEN))

قلمه گل حسن یوسف با روش هیدروپونیک

(قلمه گل حسن یوسف با روش هیدروپونیک را در عکس بالا مشاهده می کنید)

مکانیسمی که هیدروپونیک دارد، از بهترین روش های مانیتورینگ رشد ریشه و نحوه حذف عناصر و مواد غذایی است

(مکانیسمی که هیدروپونیک دارد، از بهترین روش های مانیتورینگ رشد ریشه و نحوه حذف عناصر و مواد غذایی است)

کنترل  دما و رطوبت و نور، در چنین فضاهایی برای تولید محصولات کشاورزی در مقیاس کوچک، آسان است

(کنترل  دما و رطوبت و نور، در چنین فضاهایی برای تولید محصولات کشاورزی در مقیاس کوچک، آسان است)

با جداره داخلی کاملاه نقره ای، سیستم آبیاری ساده هیدروپونیک که دارای نور فلورسنت مخصوص رشد گیاه است

(با جداره داخلی کاملاه نقره ای، سیستم آبیاری ساده هیدروپونیک که دارای نور فلورسنت مخصوص رشد گیاه است را در عکس بالا مشاهده می کنید)

چادر رشد پرتابل، محصولی برای افرادی است که علاقمند به سیستم هیدروپونیک گلخانه ای

(چادر رشد پرتابل، محصولی برای افرادی است که علاقمند به سیستم هیدروپونیک گلخانه ای  سبک و قابل حمل بوده و کاربردهای مختلفی دارد به خصوص برای جاهایی که مشکل نور و دما احساس می شود)

صرفه جویی در مصرف آب و جلوگیری از فرسایش خاک و زمین های کشاورزی

(صرفه جویی در مصرف آب و جلوگیری از فرسایش خاک و زمین های کشاورزی و استفاده بیش تر از فضا، از جمله عوامل اصلی ارتقا رویکرد جهانی به روش هیدروپونیک است که نمونه  ای از آن را در عکس بالا مشاهده می کنید)

پرورش انواع نعناع خوشمزه و معطر به روش هیدروپونیک در آشپزخانه

(پرورش انواع نعناع خوشمزه و معطر به روش هیدروپونیک در آشپزخانه، یعنی استفاده خلاقانه از هر فضایی برای  تولید محصولات کشاورزی ارگانیک و خوشمزه و کمک به اقتصاد خانوار)

کشت کاملا به صورت بدون خاک و در فضای باز صورت گرفته است

(در این منطقه که در عکس بالا مشاهده می کنید، کشت کاملا به صورت بدون خاک و در فضای باز صورت گرفته است)

کشت هیدروپونیک کاهو در فضای باز

(در عکس بالا، کشت هیدروپونیک کاهو در فضای باز را مشاهده می کنید)

در روش هیدروپونیک، تست جوانه زنی بذرها باید انجام شود

(در روش هیدروپونیک ، تست جوانه زنی بذرها باید انجام شود که عکس بالا، این موضوع را نشان می دهد)

کشت هیدروپونیک نخود فرنگی را در گلخانه ای در شهر  بوداپست

(در این عکس، کشت هیدروپونیک نخود فرنگی را در گلخانه ای در شهر  بوداپست،  پایتخت زیبا مجارستان مشاهده می کنید. )

شاهد تولید فلفل به روش هیدروپونیک در گلخانه ای در حومه بوداپست

(در این تصویر، شاهد تولید فلفل به روش هیدروپونیک در گلخانه ای در حومه بوداپست مجارستان هستیم)

مراحل آماده سازی برای شروع کاشت به روش هیدروپونیک

(در این عکس، مراحل آماده سازی برای شروع کاشت به روش هیدروپونیک را مشاهده می  کنیم که به منظور تولید بذر در بوداپست مجارستان فعالیت دارد)

کشت هیدروپونیک ریجان در شهر میلان ایتالیا

(در این عکس، شاهد کشت هیدروپونیک ریجان در شهر میلان ایتالیا هستیم. نه در گلخانه  بلکه در  خانه.  ایده ای جذاب برای تولید محصولات گیاهی معطر در خانه با همکاری کودکان و نوجوانان)

کاشت ریحان هیدروپونیک در بطری یک و نیم لیتری

(کاشت ریحان هیدروپونیک در بطری یک و نیم لیتری را مشاهده می کنید که نشان می دهد، حیاط هر  خانه ای می تواند بستر خوبی برای کشت هیدروپونیکی باشد)

کاشت خیار به روش DFT  را مشاهده می کنید

(کاشت خیار به روش DFT  را مشاهده می کنید)

روش  خلاقانه و جالب کم تر دیده شده در تولید کاهو به روش DFT‌ هیدروپونیک

(در عکس بالا، روش  خلاقانه و جالب کم تر دیده شده در تولید کاهو به روش DFT‌ هیدروپونیک را مشاهده می کنید)

تولید گوجه فرنگی به روش هیدروپونیک گلدانی

(در این عکس، شاهد تولید گوجه فرنگی به روش هیدروپونیک گلدانی هستیم)

سیستم هیدروپونیک گلدانی

(در این عکس، شاهد سیستم هیدروپونیک گلدانی هستیم که چگونه  باید بستر آماده شود)

گوجه فرنگی گیلاسی به روش هیدروپونیک

(گوجه فرنگی گیلاسی به روش هیدروپونیک را در بالا مشاهده می کنید)

کشت ریحان به روش هیدروپونیک را در عکس بالا مشاهده می کنید

(کشت ریحان به روش هیدروپونیک را در عکس بالا مشاهده می کنید که فردی در بالکن محل زندگی خود، این محصول را پرورش می دهد)

کشت توت فرنگی به روش آکواپونیک

(کشت توت فرنگی به روش آکواپونیک را مشاهده می کنید)

کشت صیفی  جات به روش آکواپونیک

(در  عکس بالا، شاهد کشت صیفی  جات به روش آکواپونیک هستیم  که هیچ کود و سم و علف  کش استفاده نمی شود. این روش در تولید محصولات کشاورزی خانگی در شهر اردکان یزد، استفاده  شده است)

برداشت کاهو رسمی به روش آکواپونیک

(عکس بالا، برداشت کاهو رسمی به روش آکواپونیک را مشاهده می کنید که در کاشان به عمل آمده است)

تولید کاهو به روش آکواپونیک، یکی از روش های ساده و کم هزینه

(تولید کاهو به روش آکواپونیک، یکی از روش های ساده و کم هزینه برای  تولید این فرآورده کشاورزی پر مصرف است)

تکثیر گل رز با قلمه را در عکس بالا مشاهده می کنید

(تکثیر گل رز با قلمه را در عکس بالا مشاهده می کنید. رز های گل خانه  ای، گیاهان چندساله ای هستند که عمر مفید آن ها برای تولید گل، بین شش تا ده سال است. )

شت کاهو سبز و رنگی را به روش هیدروپونیک گلخانه ای

(در عکس بالا، کشت کاهو سبز و رنگی را به روش هیدروپونیک گلخانه ای مشاهده میکنید)

کشت گلدانی زعفران را در بستر  بدون خاک  مشاهده می  کنید

(در عکس بالا، کشت گلدانی زعفران را در بستر  بدون خاک  مشاهده می  کنید)

کشت هیدروپونیک خیار سبز را مشاهده می کنید

(کشت هیدروپونیک خیار سبز را مشاهده می کنید)

کشت سبزیجات برگی و دارویی به روش WICK که ایده جذابی برای برداشت دائمی سبزیجات در آشپزخانه است

(کشت سبزیجات برگی و دارویی به روش WICK که ایده جذابی برای برداشت دائمی سبزیجات در آشپزخانه است)

کاشت انجیر در گلخانه به روش HYDROPONIC‌

(این ها GROW BAG یا کیسه کشت برای کاشت انجیر در گلخانه به روش HYDROPONIC‌ است. کیسه کشت، مزایایی داری از جمله: کارایی بالا، قابلیت جابجایی، اجرای راحت و امکان کنترل دقیق چند بوته در یک مکان)

نمونه هایی از گرو بک ها را در سیستم گلخانه ای مشاهده می کنید

(نمونه هایی از گرو بک ها را در سیستم گلخانه ای مشاهده می کنید)

در روش کشت بدون خاک، محلول غذایی، همان طور که گفته شد، سیال است و امکان کنترل آن به راحتی وجود دارد. شما مثل سرم، می توانید هر ماده غذایی که نیاز است،‌برای ارتقا رشد محصول، به این محلول اضافه کنید. در حالی که در کشت در بستر خاک، چنین چیزی امکان ندارد.

یکی از فواید روش هیدروپونیک آن است که گیاهانی را می توان در این روش پرورش داد که در حالت عادی، رشد نکرده یا هزینه رشد آن ها مقرون به صرفه نیست. بهینه سازی مصرف آب، یکی از فواید مهم در تولید هیدروپونیک است. مخصوصا برای نواحی خشک، یک نعمت محسوب می شود. نیازی به ضدعفونی کردن بستر ندارید و آلودگی ریشه هم کاهش می یابد.

به نسبت روش غرق آبی، محصولی بیشتر و با کیفیت بهتر در اختیار گلخانه دار و کشاورز قرار می گیرد.

از معایب روش هیدروپونیک می توان به سرمایه گذاری بالا برای احداث گلخانه اشاره کرد. چرا که همه سیستم های شما باید اتوماتیک بوده و نیاز به سرمایه در گردش است. نیاز به مشاور دارید و آلودگی آب های زیر زمینی در کنار دفع ضایعاتی چون پشم سنگ نیز، به عیوب این روش اضافه می کند.

فواید روش هیدروپونیک

  • عدم نیاز گسترده به خاک
  • حذف استفاده از آفت کش ها و سموم که هزینه تمام شده تولید را افزایش می دهد و خاک را آلوده می کند.
  • روشی محبوب برای تولید محصولات کشاورزی تراریخته
  • حذف علف هرز در تولید محصولات کشاورزی
  • کاهش مصرف آب به خصوص در مناطقی که با کم آبی مواجه هستند.
  • افزایش ارزش غذایی محصولات هیدروپونیک به روش سنتی.
  • تولید میوه و سبزی در مناطق سردسیر و باتلاقی ایران و جهان
  • بازآفرینی مناطق کم تر توسعه یافته و مکان های متروکه به منظور احداث گلخانه (روش هلندی)
  • کشت گیاهان علوفه ای به صورت متوالی برای واحدهای کوچک دامداری
  • کاهش ابتلای گیاهان به بیماری های ارگانیک و انگلی
  • کاهش قابل ملاحظه استخدام منابع انسانی و کاهش هزینه های سربار تولید محصولات کشاورزی.

انواع روش های کشت هیدروپونیک

برخی  از روش های کشت را در این جا اشاره می کنیم:

  • روش کشت آبی: ریشه گیاه، داخل محلول غذایی قرار گرفته و حد فاصل ریشه و ساقه که طوقه نامیده می شود، از مایع بیرون است و با پلاستیک، بالا نگهداشته می شود.
  • روش کشت ماسه ای: ریشه گیاه داخل مواد جامدی که دارای قطر کوچک تر از سه میلی متر هستند، قرار می گیرد و پشم سنگ، از آن جمله است.
  • روش کشت در سنگ ریزه: ریشه گیاه داخل مواد جامدی که دارای قطر بزرگ تر از سه میلی متر هستند، قرار می گیرد و سنگ خارا از آن جمله است.
  • روش کشت در هوا: ریشه گیاه در اکوسیستمی قرار می گیرد که توسط قطرات آب که حامل مواد غذایی است، اشباع می شود.
  • روش کشت در ورمی کولیت: ورمی کولیت، روش دیگری است که ریشه گیاه با مواد کانی، مخلوط می شود.
  • روش کشت آبی: برای تولید گیاهان و گل های زینتی کاربرد دارد.

این سیستم برای کشت شنی، ماسه  ای و آبی قابل استفاده است و در همه، رشد گیاه در بستر فاقد خاک انجام می شود. به این صورت که گیاهان، داخل ردیف های طولانی از گلدان ها داخل گلخانه قرار گرفته و انفرادی، کشت می شوند و با سیال محلول غذایی که توسط پمپ، بین آن ها در جریان است، تغذیه می شوند و با خاصیت مویینگی ریشه، مواد غذایی انتقال می یابد.

در واقع خاصیت مویینگی، یک سیستم غیرفعال است که محلول غذایی در اختیار گیاه قرار گرفته و باعث رشد آن می شود. در سیستم های فعال مثل سیستم هیدروپونیک ، محلول غذایی توسط پمپ به صورت دورانی حرکت کرده و ریشه را تغذیه می کند. محلول غذایی مصرف نشده، توسط نیروی جاذبه به تانکر حامل سیال محلول، انتقال می یابد.

روش فعال شناوری، محلول توسط پمپ، به ریشه گیان منتقل می شود و گیاهان در ردیف های گسترده کنار هم که شیب کمی دارند، قرار می گیرد. ردیف ها، همه مایل هستند تا در اثر جاذبه زمین، محلول پس از حرکت در طول، به تانکر باز  گردد. این چرخه تا زمان رشد گیاه، ادامه  می یابد.  مهارت کاربر و دما و رطوبت و بزرگی گلخانه و میزان سرمایه کشاورز و تولید کننده، نقش بسزایی در ارتقا کیفیت و اثربخشی تولید محصول به روش هیدروپونیک دارد.

روش نواری در سیستم هیدروپونیک

در این روش، محلول غذایی، در مسیر کم عمق و محدود حرکت می کند و ریشه را تغذیه می کند. حرکت، دوار است و با CIRCULATION در طول مسیر ادامه پیدا می کند. مقصود از نوار، لایه نازک محلول غذایی است. در واقع این روش، شبیه روش غوطه وری است و محلول، به صورت مداوم و مستمر در اختیار گیاه قرار می گیرد.

تفاوت، در نوع قرارگیری محلول غذایی است و بس. در روش NFT، باید مسیر حرکت سیال غذایی، شیب ملایم داشته باشد تا محلول از تانکرهای اصلی با پمپ، به بالاترین قسمت، پمپاژ شود و با شتاب جاذبه زمین، به حرکت خود ادامه خواهند داد. روش NFT برای تولید میوه توصیه نمی شود به دلیل این که ریشه گیاه، حالت آزاد دارد و برای محصولاتی که اندام هوایی سنگین دارند، کاربرد ندارد.

همراه گرامی

اگر به دنبال تولید محصولات کشاورزی و کارآفرینی در این عرصه هستید، HYDROPINC‌ یک روش خلاقانه و مناسب اقلیم کم باران و خشک ایران است. در روش های نوین، بذر گیاهان  در برابر  بیماری ها مقاوم شده و نیاز کمتری به کود آلی دارد و تولید بذر هیدروپونیک ، ظرف شش ماه امکان پذیر  بوده و اشتغال زایی خوبی را برای مشتاقان به ارمغان می آورد.

برای فعالیت در این عرصه، وزارت جهاد کشاورزی و وزارت صمت  و اتاق های بازرگانی سراسر کشور، مشاوران خوبی در حوزه کسب اطلاعات فنی، انتقال فناوری و جذب سرمایه گذار هستند. مطالعه کتاب « هیدروپونیک ، راهنمای کامل و عملی  کشت بدون خاک» اثر دکتر سیعد رضا وصال را به دانشجویان کشاورزی و تغذیه و کلیه علاقمندان به این عرصه، توصیه می کنیم.  یکی از بهترین مقصدهای تحقیقاتی جهان در این عرصه، دانشگاه واخنینگ هلند است